Περίπατοι Κληρονομιάς

Αχειροποίητος

Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην οδό Αγίας Σοφίας σώζεται ο ναός της Αχειροποιήτου που χρονολογείται στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. H Αχειροποίητος εντάσσεται στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα.

Από τον πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο της βασιλικής ξεχωρίζουν τα σύνθετα ιωνικά κιονόκρανα, τα ψηφιδωτά του 5ου αι. διακοσμητικού χαρακτήρα, λίγες τοιχογραφίες που σώζονται 13ου αιώνα, οι στρατιωτικοί άγιοι της παράστασης των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας. Ο χριστιανικός ναός κτίσθηκε πάνω στα ερείπια ενός ρωμαϊκού λουτρού. Η έκταση που καταλαμβάνουν τα ερείπια του λουτρώνα δείχνουν ότι επρόκειτο για ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της Θεσσαλονίκης.


H βασιλική της Αχειροποιήτου κατέλαβε μόνο ένα τμήμα του προγενέστερου κτίσματος, ενώ το ανατολικό και βόρειο τμήμα του λουτρώνα παρέμεινε σε χρήση και μετά την ανέγερσή της. Η βασιλική αναφέρεται στις γραπτές πηγές ως ο ναός της Παναγίας Θεοτόκου και μάλιστα ως ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου. Η επωνυμία Αχειροποίητος πρέπει να σχετίζεται με τη λατρευτική εικόνα της Παναγίας δεομένης που υπήρχε στο ναό. Η Αχειροποίητος είναι ο πρώτος χριστιανικός ναός που μετατράπηκε σε τζαμί αμέσως μετά την άλωση της πόλης στα 1430 από τον σουλτάνο Μουράτ γνωστό με το όνομα 'Εσκι Τζαμί (Παλαιό Τζαμί).


Το μνημείο συγκαταλέγεται σήμερα ανάμεσα στα καλύτερα διατηρημένα και πιο σημαντικά παράδειγματα της τυπικής ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα της πρωτοβυζαντινής περιόδου.

Πηγές: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=6970
 

Αγία Σοφία

Ο ναός της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης βρίσκεται νότια της οδού Εγνατία προς τη θάλασσα, σε μικρή απόσταση από το ναό της Αχειροποιήτου. Αυτός, μαζί με τους ναούς της Θεσσαλονίκης Άγιο Δημήτριο και Αχειροποίητο αποτελούν τα πιο σημαντικά παλαιοχριστιανικά μνημεία της Ελλάδας και ολόκληρης της Ορθοδοξίας.

Eίναι κτίσμα μεταβατικού τύπου από "βασιλική με τρούλο" σε "τρουλωτό σταυρόσχημο" ναό. Η Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης κτίστηκε προς τιμή του Χριστού, όπως η Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης, με την οποία έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Η ανέγερση του ναού έγινε μετά την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας του 325. Πολλοί υποστήριξαν πως ο ναός κτίστηκε την ίδια χρονική περίοδο με αυτόν της Κωνσταντινούπολης από τον Ιουστινιανό (527-565) με σχέδια μάλιστα του αρχιτέκτονα Ανθέμιου. Εσωτερικά, ο ναός χωρίζεται σε 3 κλίτη από κίονες και πεσσούς, ενώ σε συνέχεια των πλάγιων κλιτών διαμορφώνεται κάθετα ο νάρθηκας.


Στη μέση του κεντρικού κλίτους εδράζεται πάνω σε 4 καμάρες ο τρούλος του ναού. Τόσο το γεγονός αυτό όσο και άλλες κατασκευαστικές ατέλειες που παρατηρούνται στη σύνθεση και ανάπτυξη των όγκων και επιφανειών του ναού, πείθουν ότι το κτίριο κτίστηκε σε μία περίοδο μεταβατική, όπου ακόμα ερευνούνταν η εφαρμογή του "σταυροειδούς ναού με τρούλο". Στο τύμπανο της βάσης του τρούλου υπάρχουν 12 παράθυρα, πάνω στα οποία αναπτύσσεται μία υπέροχη ψηφιδωτή παράσταση της Ανάληψης του Χριστού. Ένα επίσης θαυμάσιο ψηφιδωτό υπάρχει στην αψίδα του ιερού, που παριστάνει την Παναγία καθισμένη σε θρόνο να κρατά στα χέρια της το Χριστό. Φαίνεται πως στη θέση του Χριστού υπήρχε στα χέρια της Παναγίας Σταυρός, που αντικαταστάθηκε με το Χριστό, όταν σταμάτησε η περίοδος της Εικονομαχίας στο Βυζάντιο. Ο ναός της Αγίας Σοφίας υπήρξε μητροπολιτικός ναός της Θεσσαλονίκης από την Φραγκοκρατία (1204), ως την εποχή που μετατράπηκε -μετά την άλωση- σε μουσουλμανικό τέμενος (τζαμί), με το όνομα "Αγιά-Σοφιά τζαμί", για να παραμείνει έτσι ως την απελευθέρωση της πόλης (1912).
 
 Πηγές: http://www.it.uom.gr/project/monuments/sofia.htm
 
 

Βαπτιστήριο Αγίου Ιωάννη

Ο Ιερός Ναός του Τιμίου Προδρόμου είναι ένας πολιτιστικός θησαυρός όπου τα απομεινάρια της ιστορίας της πόλης μπλέκονται όμορφα με τις δυνατότητες που δίνει η σύγχρονη αρχιτεκτονική. Ο Ιερός αυτός ναός βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά του ναού της Αγίας Σοφίας επί των οδών Ικτίνου και Μακένζυ Κινγκ. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό κτίριο από γυαλί και πρασινόλιθους. Εντός του βρίσκονται οι κατακόμβες του Αγίου Ιωάννη, ένας χώρος άψογα συντηρημένος και απόλυτα αποκατεστημένος που μένει να μαρτυράει το παρελθόν της Θεσσαλονίκης.


 Το 1932 εκεί υπήρχε ένα χωράφι, ώσπου όταν αποφασίστηκε να ανεγερθεί κτίριο και ξεκίνησαν οι χωματουργικές διαδικασίες, αποκαλύφθηκε η ύπαρξη σπάνιων, αρχαιολογικών θησαυρών. Η ανέγερση διακόπηκε και οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν τις ανασκαφές και τη μελέτη, εντοπίζοντας πως στο χώρο βρισκόταν ένα παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο, πιθανότατα αυτό του ναού της Αγίας Σοφίας όπου λέγεται πως βαφτίστηκε κι ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος. Επιπλέον, βρέθηκε και μια κολόνα για την οποία κάποιοι πιστεύουν πως είναι κατάλοιπο των ρωμαϊκών λουτρών ή είναι κατάλοιπο του βαπτιστηρίου, μιας κι έχει ένα σταυρό χαραγμένο πάνω της. Όταν έφτασε η στιγμή γύρω στο 1940, να γίνει η διαμόρφωση της οδού Μακένζυ Κινγκ, στο σημείο αυτό κατασκευάστηκε ένας μικρός ναΐσκος του Τιμίου Προδρόμου (επειδή εκεί ήταν βαπτιστήριο εξέχουσας σημασίας και φυσικό ήταν να του δώσουν το όνομα του Βαπτιστή).



Το 1990 ο πατέρας Θεόφιλος Τερεζάκης θέλησε να μεγαλώσει το μικρό ναό. Η κατεδάφιση ήταν απαραίτητη κι όταν ξηλώθηκε το δάπεδο βρέθηκε ένα διπλωμένο χαρτάκι. Επρόκειτο για τη βεβαίωση που μαρτυρούσε τα θυρανοίξια του ναού από το μητροπολίτη Γεννάδιο στις 28 Αυγούστου το 1940.


Έπειτα τοποθετήθηκε εξέδρα 44 καθισμάτων και σε όλο το νότιο τμήμα μπήκε μια γυάλινη κατασκευή, ώστε να επιτρέπει το φως του ήλιου να περνά και να παρέχεται ανεμπόδιστα η θέα προς έναν πραγματικά παραδεισένιο κήπο. Ακόμη, στο χώρο της κατακόμβης βρέθηκαν παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά μεγάλης αρχαιολογικής αξίας και ένα παλαιότερο δάπεδο.

Πηγές: http://www.parallaximag.gr/thessaloniki/o-hartis-tis-polis-naos-timioy-prodromoy